język

1. pot. Biec, biegać, pędzić, gonić, latać, lecieć z wywieszonym językiem, posp. jęzorem, ozorem «iść, biec, biegać bardzo szybko (mimo zmęczenia), śpiesząc się, chcąc gdzieś zdążyć lub coś załatwić»: Tadzio lata z wywieszonym językiem i skupuje, co się da. A. Bobkowski, Szkice.

2. Brać, wziąć kogoś na języki; ostrzyć na kimś język; obnosić kogoś na językach «obmawiać kogoś, plotkować»: (...) nie narażaj się na sytuacje dwuznaczne i niejasne, nawet gdybyś była święta, wezmą cię na języki i wyśmieją. E. Nowacka, Emilia.

3. Język komuś kołowacieje, skołowaciał, staje kołkiem, przestarz. kołem, plącze się; język się komuś poplątał, zaplątał «ktoś nie może mówić, mówi niewyraźnie, jąka się z powodu zmieszania, zaskoczenia, strachu itp.; ktoś nie mógł się wysłowić, zaczął się jąkać»: Jemu samemu na chwilę język skołowacieje przed milczącą tubą kamery (...). ML 3/1970.

4. Język komuś przysycha do podniebienia «komuś bardzo chce się pić, ktoś odczuwa pragnienie»: Język mi już przysycha do podniebienia, może zatrzymamy się w jakimś barku (...). Roz bezp 1997.

5. Język się komuś rozwiązuje, rozwiązał; coś rozwiązuje, rozwiązało komuś język «ktoś staje się, stał się nagle rozmowny; coś skłania, skłoniło kogoś do mówienia, czyni go, uczyniło go rozmownym»: (...) język dziewczyny rozwiązał się, jak gdyby nie miała już tajemnic przed Krasowiczem. Poczęła mówić szeptem, ale z wielką gwałtownością, mieszając słowa niemieckie i włoskie (...). J. Iwaszkiewicz, Nowele.

6. Łamać sobie język «z trudem wymawiać obce lub trudne słowa»: Jeden z pisarzy odczytał personalia młodej pary, łamiąc sobie język na ulicy Kruczej i na nazwisku panieńskim matki Antka. A. Bobkowski, Szkice.

7. Mieć cięty, ostry, uszczypliwy, złośliwy język, języczek «umieć odpowiedzieć złośliwie, uszczypliwie, ale zarazem inteligentnie i dowcipnie»: (...) był jednym z najświetniejszych piór naszego czasu. Język miał cięty i barwny, pełen sarkastycznej pasji i gniewnej ironii. GW 17/05/2000.

8. Mieć coś na języku, na końcu języka

a) «chcieć coś powiedzieć i nie móc sobie tego przypomnieć lub nie móc znaleźć odpowiedniego słowa»: (...) zaraz, jak on się nazywał, mam to na końcu języka... Roz tel 1998.

b) «w ostatniej chwili powstrzymać się od powiedzenia czegoś»: Ma na końcu języka propozycję pójścia na piechotę, ale on już bez trudu (o cudzie techniki!) uruchomił silnik i nie pozostaje nic innego, jak zająć miejsce na rozprutym siodełku. E. Cechnicka, Znak.

9. Mieć, znaleźć z kimś wspólny język; mówić z kimś wspólnym, tym samym językiem «móc łatwo porozumieć się z kimś, mając wspólne poglądy, przeżycia, wartości itp.»: Musimy mówić tym samym językiem – postulowano – prostym i zrozumiałym dla każdego. ŻW 17/04/1981.

10. pot. Mleć, pytlować, trzepać, chlapać itp. językiem, posp. jęzorem, ozorem «mówić dużo, szybko, bez zastanowienia; paplać, trajkotać, gadać»: Kobieto, przestań mleć ozorem, bo mi w głowie dudni. J. Krakowski, Klucze.

11. Można (sobie) język połamać «o trudności wymówienia jakiegoś wyrazu, zwłaszcza obcego»: Jak to się nazywa? Presti... – Prestidigitator. – O raju! Język można połamać. H. Ożogowska, Głowa.

12. pot. Mówić, pleść, gadać, co ślina na język przyniesie «mówić dużo, byle co, bez zastanowienia, mówić głupstwa»: Bezczelnie, głupio mówisz, ale kary czekasz, znaczy – rozumiesz, że pleciesz, co ślina na język przyniesie. M. Borowa, Dominika.

13. Pociągnąć, ciągnąć kogoś za język «wybadać, badać, wypytać, wypytywać kogoś, skłonić, skłaniać kogoś do wyjawienia czegoś»: Ciągnięty za język przez dziennikarzy, minister przyznał, że ustanowienie częściowej odpłatności za niektóre świadczenia społeczne jest brane pod uwagę. ŻW 22/01/2002.

14. Pokazać język (komuś, czemuś) «zakpić z kogoś, czegoś, odnieść się do kogoś, czegoś prześmiewczo»: Warto przypomnieć jeden z wieczorów autorskich Janusza Minkiewicza. Ponieważ ten poeta satyryczny miał obsesję gorszenia i pokazywania języka (...) czytał wiersze wyjątkowo cyniczne, o mniej sławnej stronie życia miasta, jak mi się zdaje głównie o ciuchach, szmalcownikach, stosunku do Żydów itd., czym doprowadził prawie do skandalu (...). Kultura P 11/1956.

15. Posługiwać się, mówić różnymi, innymi językami «nie móc się z kimś porozumieć z powodu różnych poglądów, wyznawania różnych wartości»: Nie zrozumiemy się. Mówimy różnymi językami. B. Jasieński, Palę.

16. Trzymać język za zębami, na wodzy, na uwięzi «milczeć, nie odzywać się niepotrzebnie, dochowywać tajemnicy»: Trzymajcie teraz język za zębami i czekajcie mojego powrotu. Z. Kossak, Wina.

17. Ugryźć się w język «zamilknąć w porę, w ostatniej chwili powstrzymać się przed powiedzeniem czegoś»: – Ja wcale nie arogant, tylko detektyw... – w tym miejscu ugryzł się w język. Zrozumiał, że bliski był zdradzenia wielkiej tajemnicy. A. Bahdaj, Wakacje.

18. pot. Zapomnieć języka w gębie «zaniemówić z powodu zmieszania, strachu, zaskoczenia, podziwu itp.»: (...) przestraszył się i zapomniał języka w gębie, nawet trochę otworzył usta i siedział tak nieruchomo, wpatrzony w twarz przełożonego, sapiąc z lekka. J. Iwaszkiewicz, Nowele.

Chlapnąć językiem zob. chlapnąć.

Dostać się na (ludzkie, złe) języki zob. dostać się 2.

Język kogoś świerzbi, zaświerzbił zob. świerzbić 1.

Język wysechł komuś na wiór zob. wiór 1.

Kaleczyć język zob. kaleczyć.

Ktoś (jest) mocny, obrotny w języku zob. gęba 6.

Mieć niewyparzony język zob. niewyparzony 1.

Mieć obrotny język zob. obrotny.

Mieć (za) długi język zob. długi 3.

Nie móc, nie potrafić, nie umieć itp. utrzymać języka za zębami zob. utrzymać 2.

Niewyparzony język zob. niewyparzony 2.

Rozpuścić język zob. rozpuścić.

Strzępić (sobie) język zob. strzępić 1.

Szkoda sobie język strzępić zob. strzępić 2.

Zasięgnąć języka zob. zasięgnąć.

Złośliwe języki zob. złośliwy.